Καλλιτεχνική συνεργασία με Ίρις Φουστέρη

Το άρθρο αναρτήθηκε αρχικώς στο site τον Ιανουάριο του 2020. Έγιναν μικρές διορθώσεις για την εκ νέου ανάρτηση.

Με την καλλιτέχνη και χορογράφο Ίρις Φουστέρη, έχουμε ξεκινήσει μια εξαιρετικά εποικοδομητική καλλιτεχνική συνεργασία τους τελευταίους μήνες. Αρχικά «ντύνοντας» μουσικά τα υπέροχα και πολύ προσωπικά καλειδοσκοπικά videos για το project της “This Is An Exorcism”. Στο πλαίσιο της επικοινωνίας και της καλλιτεχνικής συνεργασίας μας, η Ίρις ζήτησε τη βοήθειά μου στο πολύ αγαπημένο μου videoποίημα της “She”, γεγονός που κινητοποίησε αρκετά συναισθήματα και ιδέες και στους δυο μας.

Πριν ξεκινήσω να αναλύσω τον τρόπο πως εξελίχθηκε το videoποίημα μέσα από την επικοινωνία μας, αλλά και τη συμβολή των καρτών Ταρώ, θα ήθελα να κάνω μια διαφορετική εισαγωγή. Να αναφερθώ στον τρόπο επικοινωνίας μας με το υποσυνείδητο. Βασικά μέσα επικοινωνίας είναι φυσικά τα όνειρα, η ψυχοθεραπεία και η Τέχνη. Ασχολούμενοι με την Τέχνη, είναι πολλές φορές που θα αναζητήσουμε ασυνείδητα μια ιδέα, μια σκέψη, μια εικόνα, ένα συναίσθημα. Κάτι, που μπορεί να προέρχεται από αρκετά βαθιά και σκοτεινά στρώματά μας. Αναζητώντας αυτή την ιδέα, είναι σαν να προσκαλούμε το υποσυνείδητο να μας παρουσιάσει μεγαλύτερη εικόνα αυτού του νέου κόσμου που κρύβεται από κάτω, να μας φωτίσει ένα σκοτεινό δωμάτιο ή ακόμα και να μας δώσει πρόσβαση σε αυτό το δωμάτιο. Μόνο που κάποιες φορές σε αυτό το δωμάτιο βρίσκονται «καλυμμένα» τραύματα, τα οποία και θα φανερωθούν μέσω ονείρων ή και ανεξέλεγκτων σκέψεων που θα ακολουθήσουν και θα ταράξουν την ψυχική μας κατάσταση. Ενώ, η αρχική ιδέα μας φυσικά μας ενθουσιάζει, οι σκέψεις που ακολουθούν μπορούν να μας τρομάξουν, ακόμα και να μας απογοητεύσουν, να μας προκαλέσουν έντονη θλίψη χωρίς να έχουμε την παραμικρή ιδέα αρχικά τι προκάλεσε αυτές τις «εκρήξεις». Δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσει κανείς άμεσα τη σύνδεση της καλλιτεχνικής ιδέας με το εν λόγω τραύμα ή και μνήμη αν θέλετε.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει σε αυτή τη διαδικασία και μια «πνευματική» παγίδα. Ο καλλιτέχνης να θεωρήσει το τραύμα του ή την εμμονή του ως τη βασική πηγή έμπνευσης, οπότε να τον ενδιαφέρει να το επαναφέρει κάθε φορά για να μπορεί να δημιουργήσει το καλλιτεχνικό του έργο. Χωρίς να θέλω να αναπτύξω περισσότερο την διανοητική αυτή παγίδα ή παρόμοιες, αυτό που προτείνεται είναι η θεραπευτική προσέγγιση της τέχνης. Σε αυτή την περίπτωση το καλλιτεχνικό έργο θα βοηθήσει και την/ον ίδια/ο την/τον καλλιτέχνη να ξεπεράσει φοβίες ή/και εμμονές, να βρει την αγάπη μέσα από τη δημιουργία της/ου και όχι τη συνεχή υπενθύμιση των ανικανοτήτων της/ου ή των ανεπαρκειών της/ου.
Μέσα από την ακολουθία σύλληψης ιδέας και αναζήτησής της, κινητοποίησης υποσυνείδητου, παρατήρησης ονείρων, θεραπείας των τραυμάτων, της αγάπης που βρίσκουμε μέσα μας και την ολοκλήρωση της δημιουργίας, μπορούμε να βιώσουμε το καλλιτεχνικό έργο ως θεραπεία. Μια θεραπεία που θα πραγματοποιηθεί μέσα από επαφή με πολύ βαθιά μας στρώματα. Με αυτόν τον τρόπο και μέσα από μια φράκταλ, αν θέλετε, διαδικασία αποκαλύπτεται ο κόσμος που «γονιμοποιείται» ή «ενεργοποιείται» από την αρχική ιδέα. Την ιδέα που είναι το αχνό φως στο σκοτεινό δωμάτιο.

Το videoποίημα “She” της Ίρις είναι ένα εξαιρετικά χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Μέσα από τη συγκεκριμένη ανάλυση της διαδικασίας που συνεργαστήκαμε, πιστεύω πως θα γίνει κατανοητό πως οι κάρτες Ταρώ βοηθούν να δομήσουμε το καλλιτεχνικό μας έργο, να βρούμε το κέντρο του, να ανακαλύψουμε την αλήθεια του και να προσπαθήσουμε να την αποτυπώσουμε με τον καλύτερο και πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Όσο αφηρημένο και αν είναι το αποτέλεσμα ή να δημιουργείται με λίγα τεχνικά μέσα. Φυσικά, το καλλιτεχνικό έργο είναι της ίδιας της Ίρις, βασισμένο στην αισθητική της και την εξαιρετική της καλλιτεχνική ματιά. Η συνεργασία μας βασίστηκε στο να αναδείξω συγκεκριμένες πλευρές του βίντεο-ποιήματος και να κατανοήσω από την πλευρά μου τη δομή του συγκεκριμένου έργου της. Φυσικά έγιναν εκτενείς συζητήσεις για προσωπικά της βιώματα, αλλά και συναισθήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια δημιουργίας αυτού.
Αρχικά θα παραθέσω ένα συνοδευτικό κείμενο από την ίδια την καλλιτέχνη πριν αναλύσω τα διαφορετικά μέρη του βίντεο μέσα από τις κάρτες Ταρώ:

Πριν δύο μήνες περίπου αφιέρωσα το video poem “she” στη μητέρα μου που έχασα πριν 30 χρόνια.

Το φάντασμά μου καθισμένο στη βεράντα. Αγναντεύει τη θάλασσα. Η προηγούμενη σελίδα βρέχει πάνω στις τριανταφυλλιές. Το φάντασμα μυρίζει σαν σκυλί τα μανιτάρια από κάτω. Δεν έχει μάτια, μόνο στη θέση τους έχει κρατήσει τα παλιά μου χέρια κι έτσι κάποια κομμάτια του κόσμου κρατάνε την παλιά τους οικειότητα. Όπως το δέρμα, το πληκτρολόγιο, οι τρίχες, οι λειασμένες πέτρες, το ξύλο. Τα χέρια θέλουν να χαϊδέψουνε το πρόσωπο. Το πρόσωπο δεν μπορεί. Δεν μπορεί γιατί το πρόσωπο δεν υπάρχει. Τα χέρια είναι πια το πρόσωπο, το πρόσωπο προσπαθεί να αγγίξει τον εαυτό του. Δεν τα καταφέρνει. Τα χέρια είναι τώρα το κεφάλι. Στο κεφάλι άρεσε να σκέφτεται, τώρα δεν μπορεί. Το κεφάλι δεν μπορεί πλέον να σκεφτεί γιατί δεν υπάρχει. Μόνο τα χέρια υπάρχουν, τα χέρια τώρα σκέφτονται. Ή κάνουν κάτι που θυμίζει το παλιό κεφάλι όταν σκεφτόταν. Βάζουν και βγάζουν, προσθέτουν κι αφαιρούν, δίνουν και παίρνουν κι απασχολούνται σε αυτή την ατέρμονη σύνθεση, άλλοτε θα έλεγες για πάντα αδειανά κι άλλοτε αιώνια φορτωμένα…Τα δάχτυλα είναι πια αυτά που πλέκουν ιστορίες. Λύνουν και δένουν. Κινούνται χωρίς ποτέ να πιάνονται, δεν μπορούν να φωτογραφηθούν, τσακίζουν και μοιάζουν με μάτια, μάτια κενά που δεν κοιτάζουν αλλά βλέπουν, βλέπουν και ήδη ξέρουν… τα πλεγμένα μου δάχτυλα. Το φάντασμα μην το κοιτάτε, δεν ξέρει τίποτα.

Απόσπασμα από συλλογή σκέψεων του 2017 υπό τον τίτλο “Η ΜΟΝΑΞΙΑ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΗ”, πάνω στο οποίο στηρίχθηκε το βίντεο “She”, που παρουσιάστηκε στο 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Video Poetry.

Το τελικό κείμενο του βίντεο διαμορφώθηκε «συνεργατικά» στα αγγλικά ως εξής:
She / Silent / Staring the sea pages ago / Smelling the mushrooms under / In her eyes / My hands / The hands touch the face / Faceless she is / Headless thoughts of the mind / The hands a reminiscent of the old head / The hands / The eyes / Her hollow eyes / Look at her / She’s just a ghost
Η δική μου συμβολή/προσέγγιση βασίστηκε σε έναν συγκεκριμένο άξονα ιδεών/εικόνων και σε τρεις αντίστοιχες κάρτες Ταρώ:
Γυμνό γυναικείο σώμα – Επαφή με το νερό
«Το Άστρο»

Σ αυτή την κάρτα από το Ταρώ της Μασσαλίας, βλέπουμε μια γυμνή γυναίκα που στέκεται στα γόνατά της κάτω από έναν ουρανό γεμάτο αστέρια. Πάνω από τα αστέρια, ένα άστρο. Βασικός συμβολισμός, ο άνθρωπος στη στιγμή της αλήθειας του. Δεν έχει πλέον τίποτα να κρύψει, μένει μόνο να βρει το μέρος του στη Γη. Από την οπτική της ψυχοθεραπείας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Άστρο εξαγνίζει το παρελθόν της. Προσφέρει τα πάντα στον περίγυρό της, αλλά και στον ίδιο της τον εαυτό, χωρίς να ζητάει τίποτα πίσω. Συμβολικά, το Άστρο είναι το άγνωστο μέρος του εαυτού μας που μπορούμε να έχουμε πίστη για αυτό: το «Τυχερό μας Αστέρι».

Στο βιντεοποίημα της Ίρις, το γυμνό γυναίκειο σώμα είναι η καλλιτέχνης, η γυναίκα στη στιγμή της αλήθειας της. Και μέσα από την κατανόηση του ποιήματος, αναζήτησα να κατανοήσω ποια είναι η αλήθεια της όπως αναφέρεται στο ποίημα. Τελικά, ποιο ήταν το φάντασμα;
Φωτογραφία του σκύλου – το πρόσωπο
Το Φεγγάρι

Το φεγγάρι είναι από τα παλιότερα σύμβολα της ανθρωπότητας: εκπροσωπεί το μητρικό θηλυκό αρχέτυπο της τελειότητας, την Κοσμική Μητέρα. Μέσα από την ανάλυση ενός πολύ έντονου ονείρου της Ίρις της περιόδου, που δούλευε το βιντεοποίημα έγινε ξεκάθαρο ότι το ποίημα αναφερόταν στη μητέρα της, στην οποία και το αφιέρωσε τελικά.

Το φεγγάρι συνδέεται με τους βιορυθμούς, το νερό, την παλίρροια, τον γυναικείο έμμηνο κύκλο και τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο. Μια γυναίκα που χορεύει γυμνή μέσα στη ντουζιέρα της. Η θάλασσα, που είναι άλλος ένας συμβολισμός της κοσμικής μάνας. Ιταλικά mare – madre. Επίσης, έχουμε ένα φάντασμα. Μια ψυχή που έχει πεθάνει αλλά που συνεχίζει να κινείται στον κόσμο των ζωντανών. Ως φόβος, εμμονή, εκκρεμότητα. Περιμένει να το βοηθήσουμε να ολοκληρώσει το θάνατό του, να το θάψουμε για να βρει την ειρήνη του.

Κάτω από το ουράνιο σώμα, δύο σκύλοι ή λύκοι αντικρύζουν το ένα το άλλο. Ουρλιάζουν προς το φεγγάρι και τρέφονται από αυτό, από τις χρωματιστές σταγόνες που απελευθερώνει (με κάποιο τρόπο αυτή δεν είναι και η εικόνα με τη φωτογραφία του σκύλου στο βίντεο;). Ένας συμβολισμός παιδιών, που ζητάνε την τροφή τους (υλική, συναισθηματική, διανοητική) από τη μητέρα. Επίσης, τα ζώα στις κάρτες Ταρώ συμβολίζουν τα ζωώδη μας ένστικτα, αλλά και τις αντίστοιχες παρορμήσεις μας.
Το φάντασμα – Ο φόβος να μην το αντικρύσει
Ανώνυμη Κάρτα

Η επιλογή αυτής της κάρτας έγινε γιατί βασίζεται στις προκαταλήψεις που έχουμε και το φόβο μας με το θάνατο. Στο ποίημα είναι το φάντασμα, δηλαδή μιας ψυχής που ο θάνατος εκκρεμεί, δεν ολοκληρώθηκε. Στο Ταρώ της Μασσαλίας, σκόπιμα η κάρτα δεν ονομάζεται «Θάνατος» γιατί αν εκπροσωπούσε το τέλος, πιθανότατα θα ήταν η κάρτα με το νούμερο 21 (της μεγάλης αρκάνας). Η θέση της στη δομή των καρτών Ταρώ μας προτρέπει να τη δούμε ως μια εργασία εξαγνισμού, της απαραίτητης επανάστασης για την ανανέωσή μας και την άνοδο, που ακολουθεί μετά. Η κάρτα με το νούμερο 13 μας καλεί να προετοιμάσουμε το έδαφος για μια νέα ζωή, παρομοιάζοντάς το με τη διαδικασία οργώματος.

Άλλο ένα προφανές στοιχείο, που μας απομακρύνει από τις παραδοσιακές ερμηνείες (θάνατος) είναι ότι ο σκελετός έχει το χρώμα του δέρματος, της οργανικής ζωής. Είναι ο σκελετός, που κουβαλάμε μέσα μας, τα κόκκαλα, η ουσία της ζωής, η δομή όλης της κίνησης, και όχι ο σκελετός, που αφήνουμε πίσω μας όταν αποχωρήσουμε από τη ζωή. Αρκεί, να το παρατηρήσουμε καλά και να μην παρασυρθούμε από την αρχική μας εντύπωση και φόβο. Για αυτό και παρότρυνα την καλλιτέχνη να αλλάξει τον προτελευταίο στίχο του ποιήματος. Την παρότρυνα να κοιτάξει και να συνειδητοποιήσει ότι είναι απλά ένα φάντασμα.

Τέλος, κρυμμένη στη λεκάνη του πλάσματος που απεικονίζεται στην κάρτα βρίσκεται μια μπλε καρδιά, που σημαίνει ότι εργάζεται με αγάπη. Το συγκεκριμένο βιντεοποίημα, φυσικά ήταν μια αφιέρωση αγάπης στην ίδια τη μητέρα της.

Το Ταρώ μας βοηθά να φτάσουμε στον πυρήνα της ιδέας μας, να ξεκαθαρίσουμε μέσα μας το μήνυμα, το συναίσθημα, την αφιέρωση, να νιώσουμε την αγάπη. Όσο αφηρημένη, ποιητική, σουρεαλιστική και αν είναι η παρουσίασή του. Θα έρθουμε σε επαφή με βαθύτερα στρώματά μας, με τα σκοτεινά μας δωμάτια, με τα φαντάσματά μας. Ας τα δούμε, αγκαλιάσουμε, ας τα αποχαιρετήσουμε. Αυτά μαζί με εμάς έχουν ανάγκη τη λύτρωση.
Φυσικά, εξαιρετικά αφιερωμένο στην Ίρις για την έμπνευση.