Συνολικά διήρκησε περίπου δεκαπέντε ώρες και «απλώθηκε» χρονικά ολόκληρο το μήνα (Φεβρουάριος του 2019). Αποτέλεσε το έναυσμα για να γράψω ένα ξεχωριστό άρθρο στο blog του προηγούμενου site, το οποίο και επεξεργάζομαι εκ νέου στη νέα αυτή παρουσίαση.

Την ίδια θεματική ήθελα να εμπλουτίσω και να συνεχίσω σε επόμενα εργαστήρια. Δεν εμπνεύστηκα κάποια άλλη φόρμα για να παρουσιάσω αυτή την προσέγγιση στο έργο του Τσέχωφ, οπότε ολοκληρώθηκε με το συγκεκριμένο άρθρο. Μια μικρή αναφορά έγινε σε αντίστοιχη ανάρτηση στο Instagram του Θεάτρου Ταρώ τρία χρόνια μετά.

Μετά από ένα θεματικό εργαστήρι, είναι σίγουρο πως για μια υπό συνεχή εξέλιξη τεχνική, τα ερωτήματα θα είναι περισσότερα από τις όποιες «λύσεις». Μέσα από το συγκεκριμένο άρθρο, θα επιδιώξω να παρουσιάσω τις ιδέες, που προέκυψαν, μια και ρόλος του εργαστηρίου (προσωπική πεποίθηση) είναι να δημιουργήσει ένα γόνιμο έδαφος για τη γέννηση και ανάπτυξη αυτών.

Ας δούμε όμως πως λειτουργούν οι ίδιες οι κάρτες. Στο συγκεκριμένο εργαστήρι επικεντρωθήκαμε αποκλειστικά στη μεγάλη αρκάνα, τις είκοσι-δύο κάρτες, από τον Τρελό (κάρτα χωρίς νούμερο) μέχρι την κάρτα με το νούμερο είκοσι-ένα, τον Κόσμο. Βασικό εργαλείο υπήρξαν οι κάρτες Ταρώ της Μασσαλίας (όπως τις ανανέωσαν οι Jodorowsky και Camoin).

Οι φιγούρες των καρτών Ταρώ λειτουργούν ως αρχέτυπα. Είναι με άλλα λόγια, σύμβολα ή αρχέγονες εικόνες, που κάνουν την εμφάνισή τους σε όνειρα, οράματα ή άλλες εσωτερικές διαδικασίες, και απεικονίζουν την ψυχική μας δομή. Σαφώς ο Τρελός ή ο Αυτοκράτορας, η Δύναμη ή και η Δικαιοσύνη μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές στα όνειρα του καθενός μας, αλλά η σύνδεση των μορφών, που εμφανίζονται στα όνειρά μας με τις κάρτες Ταρώ, μας βοηθούν να αποκωδικοποιήσουμε άγνωστα σύμβολα ή έννοιες μέχρι πρότινος. Με αυτόν τον τρόπο αποκτούμε ένα «λεξικό» επικοινωνίας με το υποσυνείδητό μας.

Πως όλα αυτά όμως συνδέονται με το θέατρο γενικά και ειδικότερα με ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου όπως είναι “Ο Γλάρος” του Αντόν Τσέχωφ, που συνήθως η προσέγγιση είναι κατά κύριο λόγο ρεαλιστική; Πως μπορούμε να συνδέσουμε ταυτόχρονα το «σωματικό θέατρο» με τον Γλάρο και παράλληλα να συμπεριλάβουμε στην εξίσωση και τις κάρτες Ταρώ, που από μόνες τους είναι ένα τεράστιο σύμπαν, που περιλαμβάνει διαφορετικές κουλτούρες, φιλοσοφίες, αλλά και επιστήμες; «Καταστροφή!!» θα φωνάξουν κάποιοι, μια και μπορεί να φανεί ως μια κυρίως εγκεφαλική προσέγγιση και αρκετά εμμονική επίσης. Πώς αυτές οι συνδέσεις μπορούν να μετουσιωθούν σε θεατρική δημιουργία; Ειδικά στην περίπτωση τόσο σημαντικών κλασσικών έργων όπως αυτά του Τσέχωφ, ή του Σαίξπηρ, η έρευνα στο έργο είναι από μόνη της μια ιδιαίτερα χρονοβόρα και πολύπλοκη πολλές φορές διαδικασία. Πώς μπορούν οι κάρτες Ταρώ να βοηθήσουν; Μήπως υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μπλοκάρουν τις/ους δημιουργούς ή να οδηγήσουν σε «επικίνδυνες απλοποιήσεις»;

Μια μαγική λέξη στο θέατρο είναι το παιχνίδι, που πιστεύω μπορεί να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο σε αυτές τις περίεργες εξισώσεις. Αλλά ας μην ξεκινήσω με «επικίνδυνες απλοποιήσεις».

Κάτι, που ίσως είναι σημαντικό να αναφερθεί στο συγκεκριμένο σημείο είναι το γεγονός ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση του Θεάτρου Ταρώ δεν βασίζεται ιδιαίτερα στην αντίστοιχη δουλειά άλλων ευρωπαϊκών ομάδων ή στην προσέγγιση του Αμερικάνου εκπαιδευτή θεάτρου, Scott Martin. Προσπαθεί να συνδέσει ασκήσεις σωματικού θεάτρου (εφτά επίπεδα σωματικής έντασης, loving cards, status) με τις κάρτες Ταρώ με βασικό στόχο οι συμμετέχοντες να τις προσεγγίσουν βιωματικά. Όπως, δηλαδή, κάποιος αυτοσχεδιάζει έχοντας επιλέξει ένα επίπεδο σωματικής έντασης, ή ένα νούμερο (από το ένα έως το πέντε) στις loving cards ή ένα νούμερο (από το ένα έως το είκοσι) στο status, χωρίς να σκέφτεται την «ψυχολογία» του χαρακτήρα. Με τον ίδιο τρόπο, επιλέγει μια κάρτα και προσεγγίζει την αρχική εντύπωση ή εικόνα. Φυσικά, για εξοικείωση των συμμετεχόντων, κάποιες βασικές πληροφορίες για την κάθε κάρτα δίνονται από την αρχή του εργαστηρίου. Μεγαλύτερη εξοικείωση με τις κάρτες θα οδηγήσει στην ευχέρεια να εμβαθύνουμε στα αρχέτυπα και τα σύμβολα των καρτών, αλλά και την «αρχετυπική» σκηνοθεσία ή mise-en-scène.

Στο εργαστήρι έγινε και παρότρυνση για homework να φτιαχτεί ένα γενεόγραμμα των χαρακτήρων. Να μπορέσουμε να δούμε σε μια απλή απεικόνιση τις συγγένειες ή και τις συναισθηματικές σχέσεις των χαρακτήρων του έργου.

Έχουμε τις συγγενικές σχέσεις μεταξύ της Αρκάντινα, του Τρέπλιεφ, που είναι ο γιος της και του Σόριν, που είναι ο αδερφός της. Επίσης, του Σαμράγεφ, της γυναίκας του, της Πωλίνα και της Μάσα, της κόρης τους. Φυσικά, η Νίνα, που είναι η κοπέλα, με την οποία είναι ερωτευμένος ο Τρέπλιεφ και συνδέεται ερωτικά με τον Τριγκόριν, που ταυτόχρονα είναι ο σύντροφος της Αρκάντινα. Αλλά και ο γιατρός, ο Ντορν, ο οποίος συνδέεται ερωτικά με την Πωλίνα, ο Μεντβεντένκο, που παντρεύεται με τη Μάσα και ο εργάτης ο Γιάκοφ. Αναμφισβήτητα είναι ένα πολύ πλούσιο έργο, που εισέρχεται βαθιά στην ψυχοσύνθεση όλων των χαρακτήρων και τις σχέσεις, που έχουν μεταξύ τους. Ταυτόχρονα, μπορούμε να «δούμε» χαρακτήρες, που δεν υπάρχουν ως ρόλοι στο έργο, για παράδειγμα οι γονείς της Νίνα.

Σχετικά με τις συναισθηματικές σχέσεις, όπως αποτυπώνονται στο γενεόγραμμα, μπορούν να μπουν διάφορα στοιχεία, αλλά καλούμαστε να γράψουμε το επικρατέστερο. Στην περίπτωση του έργου, φυσικά, υπάρχει αγάπη μεταξύ του Τρέπλιεφ και της Αρκάντινα, αλλά αν η συναισθηματική εξάρτηση (για παράδειγμα) είναι η επικρατέστερη, ο/η ηθοποιός καλείται να επιλέξει αυτή στο διάγραμμά του/της. Το συγκεκριμένο διάγραμμα μας βοηθάει να βρούμε τις ξεκάθαρες συναισθηματικές συνδέσεις μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Και μετά αναζητούμε να τις αναπαραστήσουμε σωματικά, ώστε να απεμπλακούμε από το ρεαλιστικό θέατρο και να αναπαραστήσουμε συμβολικά/αρχετυπικά αυτές τις σχέσεις. Αν για παράδειγμα ο Τρέπλιεφ είναι δεμένος με τη μητέρα του (ομφάλιος λώρος), αν η Νίνα πνίγεται από τη σχέση με τον πατέρα της, προσωπικά σαν θεατής θα ήθελα πολύ να δω μια παρόμοια «σωματική απεικόνιση». Τουλάχιστον, στα πλαίσια του εργαστηρίου μας, είδα αυτοσχεδιασμούς, που πραγματικά μου τονώσανε την πεποίθηση ότι «Ο Γλάρος» μπορεί να ακολουθήσει τη συγκεκριμένη κατεύθυνση ως μια ολοκληρωμένη πρόταση, όχι μόνο μέσω «σκηνοθετικών ευρημάτων», αλλά στην ολότητά του.

Άλλη μια άσκηση, που προσπαθήσαμε να θέσουμε κάποιες βάσεις ήταν το «διάβασμα των καρτών Ταρώ» για κάθε χαρακτήρα του έργου ξεχωριστά. Μπορεί κάποιος υποστηρικτής άλλης μεθόδου δουλειάς, να το αντιμετωπίσει ως υπεραπλούστευση. Αλλά μήπως δεν είναι σημαντικό στη λεπτομερή δουλειά, που κάνουμε σε ένα χαρακτήρα ή τους αυτοσχεδιασμούς, που μπορεί να κάνει η ομάδα των ηθοποιών σε μια σκηνή, να έχουμε κάποια δομή για βάση; Όπως και στο διάγραμμα, έτσι και η προσέγγιση των καρτών, μπορεί να διαμορφώσει μια ισχυρή δομή ενός χαρακτήρα, ώστε η/ο ηθοποιός να δει μια άλλη πτυχή της ιστορίας του χαρακτήρα, που προσεγγίζει.
Κάποια χρόνια μετά παρατηρώ αυτό το κείμενο ως τον «σπόρο» για μια νέα έρευνα.